'Bye bye, safe journey!'

Woensdagochtend, iets na negen uur. Ik wandelde, bepakt en bezakt, van het Green House naar de doorgaande weg in de hoop op vervoer naar Tamale. In de verte zag ik een gemotoriseerde driewieler met vier jongens erop. Ze zagen me, zwaaiden en riepen: 'Bye bye, safe journey!' De rest van de dag heb ik me afgevraagd waarom ik dat gebaar, die groet zo veelzeggend vond.

Misschien kwam het door de omgeving. Ik had vijf dagen doorgebracht in het Green House in Karimenga. Het is een gastenverblijf volgens de regels van het ecotoerisme: kleinschalig, het dagelijks leven op die plek volgend. Dat betekende in dit geval gebouwtjes van leem met rieten daken, geen elektriciteit en geen stromend water. In het echte noorden van Ghana, met de hitte en de droogte in dit seizoen, was het niet luxe. De wcpot kwam uit in een groot gat, en emmers warm water maakten de douche. Ik was de enige gast en sliep iedere nacht op het dak, onder een muskietennet en de wonderschone sterrenhemel. In mijn kamer was het te heet.

Het kan ook komen door de vele gesprekken die ik voerde met Ibrahim, de eigenaar van het Green House. Een ontwikkelde, intelligente man die veel van de wereld gezien heeft. Hij verkiest zijn leven in Karimenga boven een stads leven of dat in West-Europa. Zijn plek is hier, vertelde hij, waar hij de gemeenschap probeert verder te helpen door een dam te bouwen op een plek waar in het regenseizoen drie riviertjes samenkomen. Iedereen die meehelpt, krijgt naar rato voedsel van het VN World Food Programme. Ibrahim heeft de supervisie en organiseert de verdeling. Toen ik aankwam, was hij druk. Een buurvrouw was gebeten door een slang en trachtte zichzelf te verzorgen met kruiden. Ibrahim bracht haar naar een ziekenhuis, alwaar ze het weekend moest blijven. 'Het is wel duur', zei Ibrahim, 'maar het is ook een beetje vakantie: ze heeft daar een bed, eten en een tv. Allemaal dingen die ze thuis niet heeft.'

Of was het de caretaker, die voor het huis zorgt en mij tweemaal achterop de motor meenam naar Bolgatanga? We zaten zonder brandstof, opnieuw halverwege een helling. Met het laatste restje stuurde de caretaker de motor vooruit. 'Sorry for speeding', zei hij daarna, toen we moesten lopen naar de benzinepomp. 'No fuel, no problem. Gelukkig is het niet zo ver.' In Bolgatanga stapte ik in een trotro die me naar Sirigu bracht. Met een enorme lading golfplaten op het dak, en daar bovenop manden met voedsel, een fiets en grote tassen. In een klein dorp, na zo'n 2 uur over hobbelige rode zandweggetjes, moesten de golfplaten achtergelaten worden. Dus eerst de fiets eraf, en de manden en tassen, en daarna de platen. De fiets, manden en tassen moesten wel mee naar Sirigu, dus ja: de rit duurde lang.

Misschien waren het de gidsen in Paga, de plaats aan de grens met Burkina Faso. 'Bye bye, safe journey' staat boven de grens. De eerste gids, die mij de heilige krokodillen liet zien, kon mijn beeld van enorme afzetterij maar niet nuanceren. Met een lichte aarzeling ging ik door naar het oude slavenkamp Pikworo net buiten Paga, waar in de 18e en vroege 19e eeuw zo'n 200 slaven tegelijkertijd verbleven als tussenstop tussen Mali en Burkina Faso in het noorden, en de slavenmarkt van Salaga en de forten, in het zuiden. De gids die me daar rondleidde, was wel erg goed en toonde de plekken waar slaven aten, voor muzikale ritmes zorgden door met kiezels op keien te slaan en waar ze gestraft werden: de hele dag zitten op een steen in de volle zon, waar handen en voeten vastgebonden werden. Niet voor niets, vertelde de gids, was de steen naast het kerkhof geplaatst. Geen slaaf overleefde de straf. Het was 12 uur, en bloedheet. Terwijl we terugliepen, vroeg de gids wat het Nederlandse woord 'van' betekent. 'Hoe bedoel je?', vroeg ik. 'Jullie heten allemaal 'van'', antwoordde hij, 'Van der Vaart, Van Persie, Van der Sar...'

Of het kwam door de energie van de vrouwen bij de pomp in Karimenga, daar waar het leven plaatsvindt. Lachend en zingend haalden ze hun water. Of de vrouwen met wie ik de kerkdienst volgde. Toen ik me in het Engels voorstelde tijdens de dienst, heetten ze me allerhartelijkst welkom. Later bleek dat ze geen woord Engels begrepen, maar het welkome gevoel werd er niet minder om.

Zou het te maken hebben met Imma, Isaac en Ambrus, mijn gidsen in Karimenga? Ambrus van 18 nam me mee door het dorp. Hij liet me de moskee zien, en geneeskrachtige kruiden. We ontmoetten de medicijnman, de grappige oude vrouw en de chief. De door mij voor de chief gekochte kolabonen mocht ik niet rechtstreeks geven, maar via een andere bezoeker. Ambrus en ik proefden van de vruchten van de heilige baobab, en Ambrus liet me zijn huis zien. Hij krijgt binnenkort een eigen kamer, als er geld is om de muur te pleisteren. Dat moet voor de start van het regenseizoen, anders blijven de huizen niet staan.
Isaac is 13 en een jongen met een enorme gulle lach. Hij vindt het heel leuk om te helpen in het Green House, en leerde mij Oware (een Ghanees spel). Hij droomt ervan bekend te zijn, maar toen ik hem vroeg wat hij wilde worden, antwoordde hij dat hij - net als zijn familie en de meeste anderen in Karimenga - boer wilde worden.
Imma van 18 zou in Nederland zonder twijfel de populairste jongen van de klas zijn. Niet in Ghana, want hij gaat nu niet naar school. Hij werkt in het Green House, waar hij onder meer de leider was tijdens de drum- en dansles die ze me gaven. Hij legde de stapjes uit op een heel begrijpelijke manier, en gaf in het samenspel iedere verandering van ritme aan. Dankzij de opbrengsten van het Green House kan hij volgend schooljaar starten met de laatste drie jaar middelbare school.

Misschien waren het al deze indrukken bij elkaar, die de afscheidsgroet zo speciaal maakten. En misschien bedoelde Kofi dit wel.