Toen en nu

Ik ben vlakbij Elmina, een plaatsje aan de kust. Een paradijslijke plek, op vele fronten: prachtige palmbomen, fraaie stranden en een azuurblauwe zee.

Een plek ook met een Europees verleden: hier staat het grote Fort Elmina, dat gebouwd is door de Portugezen en daarna veroverd door de Nederlanders. Vanuit Fort Elmina werden slaven getransporteerd naar de gebieden van de West-Indische Compagnie: Zuid-, Midden- en Noord-Amerika. Die geschiedenis is dit jaar deel van de examenstof Geschiedenis voor havo & vwo, en was gisteren voor mij rechtstreeks te zien.

Op mijn fietsje reed ik Elmina binnen, om eerst een kijkje te nemen bij de Nederlandse begraafplaats. Een WIC-gouverneur heeft die laten bouwen en zes jaar geleden is het nog opgeknapt met financiele steun van de Nederlandse ambassade. Een vreemde gewaarwording: oog in oog met Nederlandse namen en teksten. Vervolgens reed ik de 'Dutch Cemetary Road' af en ging ik richting de oceaan en Elmina Castle. Daar wuifden de palmen vriendelijk in de wind, naast een aantal kanonnen die het fort beschermden. Mijn fiets kreeg een mooie parkeerplek, pal naast de toegangsbrug en een enorme touringcar vol blanke studenten.

Met hen begon ik aan een rondleiding door het fort. De gids vertelde over de ontstaansgeschiedenis, met een nuance: hij stond erop ons duidelijk te maken dat de slavernij geen Europese vinding was. Afrikaanse volkeren onderling deden ook aan handel in mensen. De schaal waarop de Nederlanders het toepasten, was echter van een heel andere orde. Hij toonde de verblijven voor slaven en slavinnen, en de plek waar slavinnen in de zon urenlang moesten wachten tot de gouverneur een van hen uitkoos om de nacht mee door te brengen. Daarna voerde de rondleiding naar de 'room of no return': de plek waar de slaven in de boten stapten en de oceaan op gingen. Omdat ik me niet goed voelde, moest ik vroegtijdig afhaken. Op één van de weinige terrassen in Elmina, pal tegenover het fort, kon ik bijkomen en terugdenken aan het bezoek van afgelopen maandag.

Toen mocht ik een dag meemaken op St. Anne's, een katholieke school hier vlakbij. De school wordt gerund door een Spaanse non, een actieve vrouw die me ontzettend gastvrij ontving. Ze nam me mee langs alle klassen en introduceerde me: een docent uit Nederland die 'research' deed naar hoe er in Ghana onderwijs wordt gegeven. Nou, zo serieus bedoelde ik het zelf niet, maar ik heb braaf geknikt en mocht in alle lokalen aanschuiven. Het eerste deel bracht ik door bij de peuters (vanaf 1-2 jaar gaan kinderen naar school), de kleuters en de basisschool. Peuters leerden het alfabet en tellen, terwijl groep 3-4 bezig was aantekeningen over diverse voedingsmiddelen over te nemen.

Na de pauze keek ik mee met de leraar 'Social Studies'. Daaronder valt Geschiedenis, maar ook Maatschappijleer, Economie, Aardrijkskunde en Verzorging. Tijdens de eerste les viel ik met mijn neus in de boter: het ging over kolonialisme en de Nederlandse geschiedenis van Elmina kwam ook aan de orde. De docent gaf allerlei aantekeningen (voor de docenten: een fraai voorbeeld van een geslaagd onderwijsleergesprek) en kwam bij de gevolgen van kolonisatie voor de Goudkust/Ghana. Hij maakte onderscheid tussen positieve en negatieve gevolgen en liet de leerlingen bij beide voorbeelden aandragen. Infrastructuur, architectuur, landbouw, christendom werden positief beoordeeld. Het verlies van cultuur en waardigheid werd genoteerd bij de negatieve gevolgen. Wat bleek? Het rijtje positieve gevolgen was langer dan de negatieve.

Genuanceerd, dat is misschien de juiste beoordeling van de omgang met het slavernijverleden hier. En het meekijken op school? Dat was één van mijn doelen voor deze periode. Het smaakte naar meer!